Odpowiedzialność członka zarządu w spółkach z udziałem Skarbu Państwa

Odpowiedzialność członka zarządu w spółkach z udziałem Skarbu Państwa (SP) jest — dzięki pewnym regulacjom — nieco inna.

Podpis członka zarządu spółki z udziałem Skarbu Państwa niczym cyrograf w Fauście Goethego

Przede wszystkim podkreślić trzeba, że spółki z udziałem Skarbu Państwa to nie tylko te, znane z pierwszych stron gazet o tzw. istotnym znaczeniu dla gospodarki. Ale to też setki innych spółek i tysiące członków zarządów działający w spółkach zależnych.

Uczestnictwo w zarządzie spółki z udziałem Skarbu Państwa uchodzi za „ciepłą posadkę”, oczywiście do czasu odwołania lub „wymuszonej” rezygnacji, aby dalszą część kadencji mogła pełnić inna osoba z obozu partii rządzącej.

Przynajmniej tak było w ostatnich latach…

Zmiany członków zarządów w polskich spółkach z udziałem Skarbu Państwa

Swoją drogą czyż to nie komiczne, że niektórzy członkowie zarządu w spółkach z udziałem SP przychodzą na kilka miesięcy i następnie odchodzą, aby ustąpić miejsca kolejnym śmiałkom?

A przecież przepisy kodeksu spółek handlowych, umów spółek i statutów zakładają określoną kadencyjność zarządów. Jednak rzadko kiedy członkowie zarządów w spółkach SP „wytrzymują” do końca. Zostają odwołani, a najczęściej  składają rezygnację, i na ich miejsce wchodzi do zarządu kolejna osoba „z kolejki”.

Oczywiście jest to patologiczna sytuacja. Niemniej stała się naszą, polską rzeczywistością.

Krótka kadencja członka zarządu spółki z udziałem Skarbu Państwa to ryzykowna sytuacja

Członkowie zarządu rzadko jednak zdają sobie sprawę ze swojej odpowiedzialności oraz z tego, że gdy przyjdzie czas następców, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za działanie na szkodę spółki.

Wręcz nawet w interesie następców będzie dokonanie szczegółowego badania zawieranych umów, czy podejmowanych decyzji, po to, aby konsekwencje tych decyzji nie obciążały z kolei nowych członków zarządu.

Przykład:

Zarząd spółki z udziałem Skarbu Państwa nabył nieruchomość przemysłową wraz z maszynami od podmiotu prywatnego, transakcja była wielomilionowa; jednak czy nieruchomość ta była potrzebna spółce z udziałem Skarbu Państwa, czy była przez nią wykorzystana, czy była kupiona za rynkową kwotę, czy spółka z udziałem Skarbu Państwa potrzebowała tej nieruchomości i maszyn. Bo jeśli nie, jeśli nieruchomość nabyta teraz tylko generuje koszty, nie jest wykorzystywana, to może się okazać, że zawarcie takiej (niepotrzebnej) umowy było działaniem na szkodę spółki z udziałem Skarbu Państwa.

Kto może odpowiedzieć za taką sytuację i na jakiej podstawie?

Oczywiście każdy z członków zarządu spółki z udziałem Skarbu Państwa zarówno na podstawie kodeksu spółek handlowych np. art. 483, jak i karnie na podstawie art. 296 kodeksu karnego.

Co ważne, w przypadku odpowiedzialności karnej nawet nie będzie trzeba wykazać powstania szkody po stronie spółki, a wystarczające będzie uznanie, że wystąpiło zagrożenie wyrządzenia szkody spółce. Co w istocie jest dość proste do wykazania.

Dziś sprawdzimy – czy z punktu widzenia zapisów podpisywanych kontraktów — rzeczywiście członków zarządu spółek z udziałem Skarbu Państwa jest łatwiej pociągnąć do odpowiedzialności. I na co tak naprawdę decydują się członkowie zarządu ww. spółek, nie mając zazwyczaj świadomości znaczenia klauzul, pod którymi składają własnoręczny podpis.

Odpowiedzialność członka zarządu w spółce z udziałem Skarbu Państwa — na początek garść przepisów

Musisz wiedzieć, że „Zasady nadzoru właścicielskiego nad spółkami z udziałem Skarbu Państwa” to nie akt prawny, a takie wytyczne.

W 2017 r. podpisała je ówczesna premier rządu Beata Szydło, w 2022 r. aktualizacji dokonał p. Mateusz Morawiecki.

Załącznikiem do nich jest tzw. wzorcowa umowa o świadczenie usług zarządzania. Rekomenduje się, aby była zawierana z członkami zarządu spółek z udziałem Skarbu Państwa. Obecnie Ministerstwo Aktywów Państwowych poinformowało, że: „trwają prace nad Kodeksem Dobrych Praktyk Nadzoru Właścicielskiego. Ten dokument nie jest jedynie zbiorem teoretycznych założeń, ale konkretnym narzędziem, które jest kluczowe dla profesjonalizacji nadzoru nad spółkami z udziałem Skarbu Państwa oraz zwiększenia efektywności działań”.

Niemniej, bardzo często również w innych spółkach, nie-z udziałem Skarbu Państwa stosuje się ten wzór dla menedżerów. 

Jest on bowiem łatwy do pozyskania w zasobach Internetu.

Zatem, jeśli Tobie zostanie zaproponowana taka umowa, to koniecznie zwróć uwagę na klauzulę, o której piszę w dalszej części dzisiejszej publikacji.

Przeczytaj też koniecznie: Business judgement rule — odpowiedzialność członka zarządu wobec spółki

Umowy o świadczenie usług zarządzania w miejsce umów o pracę

Wprowadzając ową wzorcową umowę dla członków zarządów spółek z udziałem Skarbu Państwa, ustalono, że powinny to być umowy o świadczenie usług zarządzania, czyli umowy cywilnoprawne. Tym samym członkowie zarządów spółek z udziałem Skarbu Państwa nie powinni mieć zawartych umów o pracę.

Umowy o pracę zakładają bowiem podporządkowanie, pracę pod kierownictwem. A przecież członkowie zarządu są niezależni w swych decyzjach. Wyobrażam sobie już Twój uśmiech, gdy czytasz ten fragment :).

Niemniej, taka w istocie jest prawda — członkowie zarządów powinni być niezależni w swych decyzjach, niepodporządkowani nikomu. Dlatego bardziej odpowiednie dla nich są kontrakty oparte na umowach cywilnoprawnych niż umowy o pracę.

W każdym razie „wzorcowa” jest umowa o świadczenie usług zarządzania.

„Wzorcowa” umowa o świadczenie usług zarządzania

Wzór taki, nazwany wzorcową umową o świadczenie usług zarządzania, stanowi załącznik „Zasad nadzoru właścicielskiego nad spółkami z udziałem Skarbu Państwa”. 

W dokumencie tym zalecono spółkom z udziałem Skarbu Państwa dążenie do stosowania ww. Zasad.

Przyjrzyjmy się zatem jak w rekomendowanym wzorze, która jest podpisywana przez członków zarządów, uregulowane są zasady odpowiedzialności.

§7. 

Odpowiedzialność Zarządzającego

1. Zarządzający ponosi odpowiedzialność wobec Spółki za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu Umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków Zarządzającego wynikających z Umowy lub z przepisów prawa.
2. Odpowiedzialność, o której mowa w ust. 1, jest niezależna od odpowiedzialności Zarządzającego, którą ponosi on z tytułu pełnienia Funkcji, określonej przepisami prawa, w szczególności Kodeksu spółek handlowych.

Odpowiedzialność szersza niż w k.s.h

Oznacza to, że odpowiedzialność członków zarządów spółek z udziałem Skarbu Państwa, którzy zawarli „wzorcową” umowę o świadczenie usług w zakresie zarządzania jest niezależna od tej, jaka wynika z przepisów.

Dlaczego?

Członek zarządu spółki z udziałem Skarbu Państwa odpowiada nie tylko na zasadach kodeksu spółek handlowych. Ale ponosi także odpowiedzialność za szkody wyrządzone w czasie wykonywania przez niego przedmiotu Umowy, będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków wynikających z Umowy lub z przepisów prawa.

Doświadczenie życiowe podpowiada, że znacznie częściej może dojść do powstania szkody na skutek nienależytego wykonania obowiązków przez członka zarządu i znacznie prościej będzie można postawić taki zarzut, niż gdyby się oprzeć tylko na przepisach k.s.h.

Pamiętasz bowiem Drogi Czytelniku, że do odpowiedzialności z k.s.h. dochodzi, gdy członek zarządu wyrządza szkodę działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu/umowy spółki. 

Dostrzegasz zapewne, że „sprzeczność z prawem, postanowieniami statutu/umowy” spółki jest znacznie bardziej wymagająca dowodowo aniżeli „naruszenie obowiązków”.

Tym bardziej, że obowiązki Zarządzającego w omawianym wzorze umowy zostały rozpisane dość ogólnie i obejmować mogą wiele sytuacji.

Warto przyjrzeć się sformułowaniom: §2. Prawa i obowiązki Zarządzającego

1. Zarządzający zobowiązuje się do świadczenia Usług: 

1. Z najwyższą starannością, sumiennością i profesjonalizmem wymaganym w powszechnie przyjętych standardach zarządzania, z zachowaniem lojalności wobec Spółki i dbałości o materialne i niematerialne interesy Spółki. Przy przyjęciu zasady podejmowania ryzyka uzasadnionego gospodarczo i z uwzględnieniem ryzyka uzasadnionego z punktu widzenia realizowanych przez Spółkę zadań; 
2. W sposób zgodny z interesem Spółki i prowadzący do jej rozwoju, w szczególności poprzez osiągnięcie celów postawionych Spółce, w tym planowanych wyników gospodarczych i zamierzonej pozycji na rynku, wzrostu wartości jej aktywów. A także kreowanie pozytywnego wewnętrznego i zewnętrznego wizerunku Spółki.

Nietrudno sobie wyobrazić, że zawarcie umowy nabycie nieprzydatnej nieruchomości, czy przeprowadzenie np. restrukturyzacji i zwolnienie określonej ilości pracowników, z których część wygra pracownicze procesy, zostanie uznane za działanie sprzeczne z „powszechnie przyjętymi standardami zarządzania” albo nawet za działania z przekroczeniem ryzyka uzasadnionego gospodarczo”, skoro spółka będzie musiała wypłacić pracownikom zasądzone kwoty odszkodowań.

Takich przykładów można mnożyć, będą one uzależnione też od branży, w której działa dana spółka. 

Rozliczenie natomiast członków zarządu z dokonywanych decyzji nastąpić może np. w ramach odpowiedzialności za działanie na szkodę spółki.

Odpowiedzialność członków zarządu w spółkach z udziałem Skarbu Państwa — Kogo należy obawiać się najbardziej?

Gdy zadaję to pytanie podczas szkoleń dla członków zarządu, odpowiedź jest jedna: rady nadzorczej!

Tymczasem tak nie jest.

Obawiać należy się TYCH, KTÓRYCH JESZCZE NIE ZNAMY.

Zatem członków zarządu, którzy przyjdą po nas. Mają oni jeden rok na wystąpienie z powództwem o działanie na szkodę spółki przez swoich poprzedników, a po roku z takich roszczeniem może wystąpić każdy wspólnik i każdy akcjonariusz.

Czy zatem jest jakiś sposób, aby przed odpowiedzialnością za działanie na szkodę spółki z udziałem Skarbu Państwa móc się zabezpieczyć?

Po odpowiedź zapraszam na szkolenie:

A jeśli jeszcze masz chwilę, to zapraszam Cię na szkolenia VOD, w tym:

• Jakie pytania zadać przed powołaniem do zarządu?
• Odpowiedzialność członka zarządu od powołania do odwołania
• Rezygnacja członka zarządu
• Odwołanie członka zarządu 
• Absolutorium fakty i mity 
• Odpowiedzialność prokurenta 
• Odpowiedzialność wekslowa członka zarządu 

Pozostańmy w kontakcie:

• Linkedin Monika Drab
• Facebook – Monika Drab Kancelaria Prawna M.D. Legal Solutions 
• X – @DrabMonika42442

Zapraszam też na zakupy po wzory dokumentów przydatne członkom zarządu:

• Uchwała w przedmiocie powołania członka zarządu spółki z o.o. i spółki akcyjnej
• Umowa z prokurentem wraz z uchwałą o powołaniu prokurenta
• Wzory Rezygnacji z funkcji członka zarządu wzór – w 5 wariantach
• Kontrakt menedżerski 
• Regulamin Zarządu w wersji polskiej i angielskiej.

***

Zakaz konkurencji członka zarządu. Nie popełnij błędu prezesa Orlenu!

Jak wypowiedzieć amatorski zakaz konkurencji prezesa Orlenu w 60 sekund? Jeśli jesteś członkiem zarządu, dyrektorem czy po prostu menedżerem i negocjujesz swoje zatrudnienie w spółce, to pamiętaj NIGDY nie podpisuj takiego kontraktu, jaki podpisał prezes zarządu Orlen S.A. Daniel Obajtek.

Dlaczego? Bo w bardzo prosty sposób będzie można pozbawiać Cię odszkodowania z zakazu konkurencji… [Czytaj dalej…]